Cultuurhistorie

Cultuurhistorie omvat enorm veel; interpretaties van archeologische vondsten en de geschiedenis van de archeologie kunnen ook ertoe gerekend worden. Dat ‘Archeologie’ op deze site náást  ‘Cultuurhistorie’ geplaatst is, werd vooral gedaan om de verschillende activiteiten binnen de stichting IoLvV beter tot hun recht te laten komen. Evenals bij Archeologie gaat het bij IoLvV in eerste instantie om het in stand houden en conserveren van het cultureel erfgoed van de regio. Maar net zoals bij archeologie van de regio kennis nodig is die buiten die regio is opgedaan, en ook kennis geproduceerd wordt die van bovenregionaal belang is, zo geldt dit voor die andere aspecten van de cultuurhistorie waarmee mensen van IoLvV zich bezig houden. De cultuur en de historie van een bepaalde regio zijn niet los te zien van grotere gehelen, en dragen daar hun eigen, wezenlijke deel aan bij.

Frans Pluijmaekers (*1945  Schin op Geul)

Frans Pluijmaekers werkte bijna 40 jaar als uitvaartverzorger in de regio en legde van daaruit een grote collectie aan betreffende dood en begraven, in het bijzonder ‘doodsprentjes’. Daarbij kwamen ook andere prentjes, platen en voorwerpen uit ‘het Rijke Roomse Leven’, tot een totaal van ca. 700.000. Deze verzameling bestaat voor een zeer groot deel uit prentjes uit de regio Valkenburg, maar bevat ook ettelijke voorbeelden uit andere streken. Over de cultuurhistorie van dood, sterven en begraven in deze streken en elders gaf hij vele lezingen met beelden uit zijn collectie, meer in het bijzonder van de prentjes die daarbij uitgegeven zijn.  Naast de specifieke ‘doodsprentjes’ (gedachtenisprentjes) ’ kan hij veel laten zien van - en vertellen over -andersoortige prentjes die de katholieke cultuurhistorie van ‘het Rijke Roomse Leven’ in Limburg weerspiegelen. Daarbij wordt deze streek geplaatst binnen de grotere gehelen van Nederland, Europa en alle katholieke landstreken van de wereld. De schatten aan cultuur, traditie, geschiedenis en schoonheid doorgeven die in zijn verzameling te vinden zijn, dát wil prentjesliefhebber Frans Pluijmaekers. Dat leidde tot de uitgave van twee boeken.

In 2004 verscheen:   

Gedachtenisprentjes. Geschiedenis, vormgeving, functies.
Auteurs: Frans Pluijmaekers (beeld) en Victor Spauwen (tekst)
(Op de voorkant een prentje van de Limburgse kunstenaar Jef Hutschemakers)
Uitgegeven door de stichting ‘In onsen Lande van Valckenborgh’ in samenwerking met Drukkerij Berne, Heeswijk-Dinther en hoofdsponsor: DELA
Formaat 168x230 mm., 208 pagina’s, waarvan de helft in full-color, vele afbeeldingen in kleur en zwart-wit, gebonden, hardcover, kapitaalband en leeslint.
ISBN  90-9018283-7   








Inhoud ‘Gedachtenisprentjes’:
- Inleiding over de omgang met de dood in de westerse geschiedenis tot heden
- Voorgeschiedenis en ontstaan van het ‘bidprentje’ (‘doodsprentje’)   en ontwikkeling tot het hedendaagse ‘gedachtenisprentje’.
- Vormgeving in de loop der tijd, beschreven en met vele afbeeldingen.
- Het prentje als symbool en het rituele gebruik ervan.  
- Een analyse van de functies van het gedachtenisprentjes: wat kan het psychologisch gesproken betekenen voor mensen ?
- Een ‘stappenplan’ en andere aanwijzingen voor het zelf opstellen van een gedachtenisprentje, met oefenopdrachten.

Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur schreef een aanbeveling voor de uitgave van het manuscript:  “Het boek behandelt veel aspecten van het prentje. Dit alles gebeurt op een gedegen en verantwoorde manier. Nieuw en vernieuwend in het boek is, dat de stap wordt gemaakt naar de rouwverwerking hier en nu, en naar welke rol het gedachtenisprentje kan spelen in een betere verwerking.”

Bij de feestelijke presentatie van het boek ‘Gedachtenisprentjes’ op Allerzielen (2 november) 2004 in het gemeentehuis van Nuth (Lb.) gingen diverse deskundigen,  allen met veel waardering voor dit ‘standaardwerk’, nog eens in op de vele aspecten van het gedachtenisprentje die in het boek aan de orde komen: cultuurhistorische (dr. E.Verheggen, kunsthistorica), psychologische (prof.dr.M.van Uden, hoogleraar godsdienstpsychologie), pastorale (mgr.T. Storcken, vicaris bisdom Roermond) en praktische (drs. J.van der Putten, directeur DELA Uitvaartverzorging).

2 november 2004  Presentatie van het boek ‘Gedachtenisprentjes’ in het gemeentehuis van Nuth.
Mr. J.Jetten, destijds voorzitter IoLvV, overhandigt de eerste exemplaren aan de auteurs.
V.l.n.r. Mr. Jetten, mw. J. Pluijmaekers, Frans Pluijmaekers, mw. Spauwen, Victor Spauwen.

‘Gedachtenisprentjes’ kreeg veel aandacht in regionale en landelijke pers door interviews en optreden van auteur(s) in regionale radio en TV programma’s. Reacties en recensies waren lovend; herhaaldelijk is het benoemd als ‘standaardwerk’ over deze prentjes. Enkele voorbeelden: “ … met veel interesse het boek ‘Gedachtenisprentjes’ gelezen. Ik vind het prachtig ! Goeie informatie, helder, prachtig uitgegeven. Ik ben eigenlijk verbaasd dat het voor die prijs wordt aangeboden. Ook de lay-out met de vele, vele afbeeldingen vind ik geweldig. …”    (Drs. A. Polspoel, 2005) “ … Samengevat: een kijkboek, een leesboek, een doeboek. …  Ontstaan omstreeks 1650 vanuit een religieuze achtergrond en katholieke traditie evolueerde het bidprentje door de eeuwen heen tot een gedachtenisprentje. De lezer kan deze ontwikkeling volgen niet alleen doorheen de inhoud en religieuze houding maar ook in de merkwaardige vormgeving, van kalligrafie tot internet … De neerslag van psychologische en sociale literatuur duidt het gedachtenisprentje als een van de belangrijkste rituelen bij het verwerken van een rouwproces, en meer en meer als het enige tastbare overblijfsel van de overledene. Leerrijk hierbij zijn voor onze beeldcultuur de talrijke afbeeldingen. … is dit boek een aanrader , vooral voor wie professioneel en pastoraal bezig is met rouw en uitvaart.”  (Collationes, Vlaams Tijdschrift voor theologie, jaargang 35, 2005, nr.4. )

Van het boek ‘Gedachtenisprentjes’ zijn duizenden exemplaren verspreid; enkele exemplaren zijn nog verkrijgbaar via (mailadres IoLvV) of bij de auteurs: Frans Pluijmaekers (tel. 045-4051872) en Victor Spauwen (tel. 043-6016494).

Niet enkel het succes van ‘Gedachtenisprentjes’ spoorde Frans Pluijmaekers aan om aan een tweede boek te beginnen. Zijn verzameling bevat nog veel méér wat hij wil vastleggen en doorgeven aan volgende generaties. Niet alleen uit nostalgie en liefde voor wat is geweest, maar omdat dit religieus erfgoed ook vandaag de dag nog veel te bieden heeft:  tijdsdocument van een verleden, voor nu schoonheid en voor de toekomst  inspiratie. Hij maakte nog eens een keuze van honderden prentjes uit zijn verzameling. Meest Nederlandse, maar ook Belgische, Duitse, Franse, uitgegeven tussen eind negentiende eeuw en 2011, vooral uit de tijd van ‘het rijke Roomse leven’.  Om uit zijn enorme verzameling datgene te kiezen wat dat ‘rijke Roomse Leven’ zo goed mogelijk laat zien, koos hij voor twee thema’s: sacramenten en ‘de tijd’. Deze prentjes laten een enorme schat aan rituelen en symbolen zien, waarvan bij deze thema’s enorm veel bij elkaar komt. Na een inleidend hoofdstuk over geschiedenis van de prentjes en een hoofdstuk over prentjes van het Kerkelijk Jaar en het getijdengebed, komen per hoofdstuk doopsel, vormsel, biecht, eucharistie, huwelijk, priesterschap en laatste sacramenten aan de orde. In de R.K. Kerk zijn dit de rituelen waardoor de gelovige in het bijzonder het heil  ‘medegedeeld’ krijgt. Deze ‘heilsmiddelen’ zijn dan ook veel verbeeld op prentjes, die dienen om de gelovige te leren en te herinneren aan de genade die zij hem bieden. Om een goed begrip te krijgen van deze prentjes is informatie over de sacramenten zelf noodzakelijk. De catechete Susan Verspaandonk geeft die informatie in een vlotte vertellende stijl, met de nodige diepgang, theologisch verantwoord. Schrijvend vanuit een gelovige optiek geeft zij - zeker voor outsiders, maar ook voor insiders -  vaak een verrassende kijk op betekenis van sacramenten, de praktijken en de prentjes. Victor Spauwen schreef over de tijdprentjes en verzorgde de redactie. Drukkerij Donath in Zeist maakte er een prachtige uitgave in veelkleurenduk van.

Zo ontstond:  


Prentjes uit de rijke Rooms Katholieke cultuur Tastbare tekens van heilbrengende symbolen en  rituelen, in het bijzonder de sacramenten.
Auteurs: Frans Pluijmaekers, Susan Verspaandonk, Victor Spauwen
Uitgeverij CKZ/ Drukkerij Donath B.V., Zeist, 2011, 255 pp., illustraties. 
ISBN 978-90-818007-0-9
Uitgave met steun van Stichting In onsen Lande van Valckenborgh en Stichting DELA fonds Eindhoven

Ook dit boek kreeg heel wat publiciteit.

Een greep uit de vele reacties, vrijwel allemaal zeer positief over zowel tekst als uitvoering :

Limburgs Tijdschrift voor Genealogie, jrg.40,maart 2012:
“De indeling van het boek volgt de zeven sacramenten van de katholieke kerk. Frans Pluijmaekers heeft er vooral een kijkboek van willen maken. Maar het is veel meer dan dat. De honderden illustraties zijn voorzien van uitvoerige teksten met heldere en gemakkelijk leesbare informatie over de zeven sacramenten geschreven door Susan Verspaandonk. Hierdoor krijgt de lezer niet alleen een goed begrip van de afgebeelde symbolen en rituelen, maar vooral ook hoe in vorige generaties de Roomse Katholieke cultuur ons dagelijks leven bepaalde. Victor Spauwen beschreef in de eerste twee hoofdstukken de geschiedenis van de prentjes. De auteurs hebben met dit boek willen vastleggen wat ‘oudere’ katholieken nog uit eigen ervaring kennen opdat deze kennis en ervaringen voor toekomstige generaties niet verloren zullen gaan. Voor genealogen en familiegeschiedschrijvers alleszins de moeite waard, zeker wanneer men meer wil weten over hoe onze voorouders verstrengeld en vervlochten leefden met de katholieke kerk.  … het fraai uitgevoerde … boek …  (Eerder verscheen ‘Gedachtenisprentjes’) … Beide boeken worden warm aanbevolen. ”

Genealogie Tijdschrift voor familiegeschiedenis jrg. 18, nr. 3, sept. 2012
bespreekt het in een apart kader onder ‘uitgelicht’: “… het fraaie boek …”

In Limburg Plus.nl (Editie Zuid) Jaargang 3 nummer 3 maart 2012
schrijft Frank Seuntjens een inhoudelijk (en mooi geïllustreerd) interview met Frans Pluijmaekers; daarin zegt hij over diens eerste én tweede boek: “twee indrukwekkende prentenboeken” (Zie www.Limburgplus.nl onder ‘Archief’. )

Klik op afbeelding voor vergroting

Naast De Limburger en Limburgs Dagblad in december 2011 ruimt ook De Gelderlander  van 15 augustus 2012 in het katern ‘cultuur’ (p.16) meer dan een halve pagina in voor het boek, met veel mooie voorbeelden. 


 

Het Katholiek Nieuwsblad geeft op 3 februari 2012 (op p.16) in een kader een beschrijving (met afbeelding van de voorkant van het boek) onder de titel “Nostalgisch én actueel”, die afsluit met: “Aanbevolen.”

Impressie. Nieuwsbrief van het Katholiek Documentatiecentrum (Radboud Universiteit Nijmegen) vermeldt (p.21-22 nr. 9 2012):
“Dit kijk- en leesboek met prentjes van het Rijke Roomse Leven is een tijdsdocument waarin religieus erfgoed is vastgelegd voor de huidige en toekomstige generaties.”

Het Land van Herle Historisch tijdschrift voor Parkstad Limburg (2012 nr.2, p.97-98):
“De prentjes staan symbool voor belangrijke gebeurtenissen, die dan ook uitgebreid toegelicht worden. Het blijft echter vooral een kijkboek met een geweldig aantal illustraties. Er staan fraaie, tot zeer fraaie exemplaren in afgebeeld die menigeen ongetwijfeld een blik van herkenning zal opleveren. … Deze gebonden hardcover uitgave is zeer goed verzorgd en een gemakkelijk leesbare tekst leidt door de onderwerpen. … geven …. diepere inkijk in het dagelijks leven tijdens vooral de periode van het ‘Rijke roomse leven’…”

Materieel Erfgoed: “… kleurrijk kijkboek … “ Gens Nostra: “Een zeer interessant boek.”

Heemkunde Limburg (België) (2012, p.31-32)
geeft een uitgebreide beschrijving onder de titel “Prentjes uit de rijke Rooms Katholieke cultuur: een leerrijk naslagwerk en een verrassend kijkboek”  en is over afbeeldingen en tekst  (“…vlotte vertellende stijl, met de nodige diepgang en op een theologisch verantwoorde wijze …”) zeer lovend. “…Het boek is dan ook uitgegroeid tot een leerrijk naslagwerk. … … Als kijkboek en leesboek is dit boekwerk ook een kostbaar bezit voor persoonlijk gebruik en een verrijking van de eigen bibliotheek, omdat het heel wat interessante achtergrondinformatie aanbiedt. De uitgave is typografisch goed verzorgd en ook de opmaak is een streling voor het oog. …”

Enkele prentjes uit het boek
     



Klik op afbeelding voor vergroting

Nieuw boek van Frans Pluijmaekers
In het najaar van 2015 verschijnt weer een boek van Frans Pluijmaekers waarin hij met prentjes uit zijn verzameling een ‘Beeldverslag van het katholiek erfgoed’ geeft. Eerder gaf hij ‘Gedachtenisprentjes’  (2004) uit en ‘Prentjes uit de rijke Rooms Katholieke cultuur.’  (2011). In die boeken gaf hij met selecties uit zijn verzameling van honderdduizenden prentjes zicht op resp. de geschiedenis, vormgeving en functies van gedachtenisprentjes (‘doodsprentjes’)  en op de beleving en verbeelding van ‘de tijd’ en de sacramenten. Daarbij dan uitgebreid tekst en uitleg van Victor Spauwen en Susan Verspaandonk. (Zie ook www.iolvv.nl/cultuurhistorie.)
Dit derde boek: ‘Beeldverslag van het katholiek erfgoed’ wordt nóg meer dan de voorafgaande een kijkboek. Met het vastleggen van deze beeldcultuur van het katholieke geloof wil Frans Pluijmaekers deze voor het nageslacht bewaren en velen laten genieten van haar schoonheid.

Frans Pluijmaekers en Marius Coolen met het nieuwe boek

Voor dit boek heeft de auteur, bijgestaan door Marius Coolen, meer dan 2000 prentjes uitgezocht; devotieprentjes in vele soorten en vormen, zoals die al honderden jaren tot op heden gemaakt worden door en voor katholieken over de hele wereld. Uit een twintigtal landen komen voorbeelden.
Vele thema’s in 15 hoofdstukken bieden a.h.w. een reis in beelden door het katholieke geloof van de laatste eeuwen:  God, Jezus, Maria, engelen, heiligen, de heilige schrift, de eucharistie, Kerk en samenleving, Kerk en hiërarchie, Kerk en kunst, kind en opvoeding, liturgische gebeden.  
Korte teksten geven toelichting en verwijzingen naar gespecialiseerde boeken en websites.

Om de pracht van de prentjes goed zichtbaar te maken wordt het boek geheel in kleur uitgegeven met hardcover, ca. 400 pagina’s , 21 (br) x 26,7 (h).  Het wordt een uniek boek in beperkte oplage, vooraf bestellen is dus aan te raden. Een mooi geschenk ook voor de feestdagen !
Prijs bij voorintekenen tot 15 oktober 2015: € 43,95 Daarna € 48,95 (Beide incl. verzendkosten.)

Informatie en bestellen bij auteur Frans Pluijmaekers    
Jhr. v. d. Maesenstraat 57    
6336 VB Hulsberg    Tel. 045-4051872   fpluijmaekers1945@kpnmail.nl

Afscheid van Frans Pluijmaekers en presentatie van zijn vierde boek

Frans Pluijmaekers is sinds de oprichting in 1984 actief in de stichting In onsen Lande van Valckenborgh, sinds 1992 als bestuurder. De stichting is dankbaar om wat hij al die jaren gedaan heeft voor behoud en promotie van het culturele erfgoed, in het bijzonder prentjes en afbeeldingen uit de Rooms-Katholieke cultuur in Limburg en de wereld.

Bij het afscheid van Frans Pluijmaekers van de stichting neemt zij met trots deel aan de presentatie van zijn vierde boek op zondag 11 augustus om 14.30 uur in 't Geboew in Schin op Geul.